ÖLÇÜLƏNƏN EVLƏRİN ÇİRKLƏNDİRİCİLƏRİNƏ İCLAMI
Qapalı yaşayış mühitində yüzlərlə kimyəvi maddə və çirkləndirici ölçülmüşdür. Bu bölmənin məqsədi evlərdə hansı çirkləndiricilərin mövcud olduğu və onların konsentrasiyası haqqında mövcud məlumatları ümumiləşdirməkdir.
EVLƏRDƏ ZİRRLƏNDİRİCİLƏRİN KONsentrasiyası HAQQINDA MƏLUMATLAR
Yuxu və məruz qalma
Evlərdə məruz qalmalar insan həyatı boyu məruz qalan hava ilə atılan çirkləndiricilərə məruz qalmaların əsas hissəsini təşkil edir. Onlar ümumi ömür boyu məruz qalmalarımızın 60-95%-ni təşkil edə bilər ki, bunun da 30%-i yuxu zamanı baş verir. Ekspozisiya çirkləndiricilərin mənbələrinə nəzarət etməklə, onların lokal şəkildə çıxarılması və ya buraxılma nöqtəsində tutulması, çirklənməmiş hava ilə ümumi ventilyasiya, filtrasiya və havanın təmizlənməsi ilə dəyişdirilə bilər. Qapalı yerlərdə hava ilə atılan çirkləndiricilərə qısamüddətli və uzunmüddətli məruz qalma, astma və allergiya simptomlarının qıcıqlanması və ya kəskinləşməsi kimi kəskin sağlamlıq problemləri, ürək-damar və tənəffüs problemləri kimi xroniki xəstəliklər üçün risklər yarada bilər və vaxtından əvvəl ölüm riskini artıra bilər. Daxili mühitdə çoxlu hava ilə ötürülməyən çirkləndiricilər, məsələn, oturmuş tozdakı ftalatlar və günəşdən qoruyucu vasitələrdəki endokrin pozucular var, lakin bunlar havalandırma standartlarının təsirinə məruz qalmadığından, bu Texniki Qeyddə əhatə olunmayacaq.
Daxili / açıq
Evlərdə məruz qalma müxtəlif mənşələrə malikdir. Bu təsirləri təşkil edən hava çirkləndiricilərinin açıq və qapalı mənbələri var. Xarici mənbələri olan çirkləndiricilər çatlar, boşluqlar, yarıqlar və sızmalar, eləcə də açıq pəncərələr və havalandırma sistemləri vasitəsilə bina zərfinə nüfuz edir. Bu çirkləndiricilərə məruz qalma həm də açıq havada baş verir, lakin insan fəaliyyətinin nümunələrinə görə qapalı məkanda məruz qalmadan daha qısa müddətə malikdir (Klepeis et al. 2001). Çox sayda qapalı çirkləndirici mənbələr də var. Daxili çirkləndirici mənbələr daimi, epizodik və dövri olaraq buraxıla bilər. Mənbələrə ev əşyaları və məhsulları, insan fəaliyyəti və daxili yanma daxildir. Bu çirkləndirici mənbələrə məruz qalma yalnız qapalı yerlərdə baş verir.
Xarici çirkləndirici mənbələr
Xarici mənşəli çirkləndiricilərin əsas mənbələrinə yanacağın yanması, nəqliyyatın hərəkəti, atmosfer dəyişiklikləri və bitkilərin bitki örtüyünün fəaliyyəti daxildir. Bu proseslər nəticəsində buraxılan çirkləndiricilərə misal olaraq tozcuqlar da daxil olmaqla hissəciklər; azot oksidləri; toluol, benzol, ksilenlər və polisiklik aromatik karbohidrogenlər kimi üzvi birləşmələr; və ozon və onun məhsulları. Xarici mənşəli çirkləndiricinin konkret nümunəsi bəzi torpaqlardan atılan və zərfdəki çatlar və digər açılışlar vasitəsilə bina strukturlarına nüfuz edən təbii radioaktiv qaz olan radondur. Radona məruz qalma riski binanın tikildiyi sahənin geoloji quruluşundan asılı olaraq yerləşdiyi vəziyyətdir. Radonun təsirinin azaldılması bu TechNote-un mətnində müzakirə edilməyəcək. Havalandırma standartlarından asılı olmayaraq radonun təsirinin azaldılması üsulları başqa yerlərdə hərtərəfli tədqiq edilmişdir (ASTM 2007, ÜST 2009). Daxili mənşəli çirkləndiricilərin əsas mənbələrinə insanlar (məsələn, biotullantılar) və onların gigiyena ilə bağlı fəaliyyətləri (məsələn, aerozol məhsullarının istifadəsi), evin təmizlənməsi (məsələn, xlorlu və digər təmizləyici məhsulların istifadəsi), qida hazırlanması (məsələn, yemək hissəciklərinin emissiyaları) və s. daxildir. .; tikinti tikinti materialları, o cümlədən mebel və bəzək materialları (məsələn, mebeldən formaldehid emissiyaları); tütün çəkmə və qapalı yerlərdə baş verən yanma prosesləri, həmçinin ev heyvanları (məsələn, allergenlər). Düzgün saxlanılmayan ventilyasiya və ya isitmə sistemləri kimi qurğuların səhv idarə edilməsi də daxili mənşəli çirkləndiricilərin mühüm mənbələrinə çevrilə bilər.
Daxili çirkləndirici mənbələr
Evlərdə ölçülmüş çirkləndiricilər hər yerdə olanları və ən yüksək ölçülmüş orta və pik konsentrasiyalara malik olanları müəyyən etmək üçün aşağıdakı kimi ümumiləşdirilmişdir. Çirklənmə səviyyəsini təsvir edən iki göstərici həm xroniki, həm də kəskin təsirlərə cavab vermək üçün istifadə olunur. Əksər hallarda ölçülmüş məlumatlar bir çox hallarda evlərin sayında olan ölçmələrin sayı ilə ölçülür. Seçim Logue və digərlərinin məlumatlarına əsaslanır. (2011a) 79 hesabatı nəzərdən keçirmiş və bu hesabatlarda bildirilmiş hər bir çirkləndirici üçün ümumi statistika daxil olmaqla məlumat bazası tərtib etmişdir. Logue məlumatları daha sonra dərc edilmiş bir neçə hesabatla müqayisə edildi (Klepeis et al. 2001; Langer et al. 2010; Beko et al. 2013; Langer and Beko 2013; Derbez et al. 2014; Langer and Beko 2015).
KİF/NƏMİN YAPILMASI HAQQINDA MƏLUMAT
Daxili yerlərdə müəyyən şərtlər, məsələn, havalandırmanın təsirinə məruz qalan həddindən artıq rütubət səviyyələri, həmçinin üzvi birləşmələr, hissəciklər, allergenlər, göbələklər və qəliblər və digər bioloji çirkləndiricilər, yoluxucu növlər və patogenlər daxil olmaqla, çirkləndiricilər buraxa bilən kif əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Havadakı rütubət (nisbi rütubət) evlərdə məruz qalmalarımızı dəyişdirən mühüm amildir. Rütubət çirkləndirici deyil və qəbul edilməməlidir. Bununla belə, çox yüksək və ya çox aşağı rütubət səviyyələri ekspozisiyaları dəyişdirə və/yaxud yüksək məruz qalma səviyyələrinə səbəb ola biləcək prosesləri başlada bilər. Buna görə rütubət evlərdə və sağlamlıqda məruz qalma kontekstində nəzərə alınmalıdır. Ətraf havadan nəmin sızmasına və ya nüfuz etməsinə səbəb olan hər hansı əsas tikinti qüsurları olmadıqda, insanlar və onların qapalı məkandakı fəaliyyəti adətən qapalı məkanda əsas nəm mənbəyidir. Rütubət, həmçinin havanın sızması və ya xüsusi ventilyasiya sistemləri vasitəsilə içəriyə gətirilə bilər
HAVADAN ÇİRKLƏNDİRİCİ MƏLUMATLAR HAQQINDA MƏHDUD MƏLUMAT
Bir sıra tədqiqatlar yaşayış yerlərində havada olan çirkləndiricilərin qapalı konsentrasiyalarını ölçmüşdür. Ən çox ölçülən uçucu üzvi birləşmələr [azalan ardıcıllıqla qruplaşdırılmış və sıralanmış tədqiqatların sayına görə] bunlardır: [toluol], [benzol], [etilbenzol, m,p-ksilenler], [formaldehid, stirol], [1,4 -diklorbenzol], [o-ksilen], [alfa-pinen, xloroform, tetraxloretilen, trikloretilen], [d-limonen, asetaldehid], [1,2,4-trimetilbenzol, metilenxlorid], [1,3-butadien, dekan] və [aseton, metil tert-butil eter]. Cədvəl 1 sənayeləşmiş ölkələrdə evlərdə hava ilə daşınan qeyri-bioloji çirkləndiriciləri ölçən 77 tədqiqatın məlumatlarını birləşdirən Logue et al (2011) tərəfindən uçucu üzvi birləşmələrin seçimini göstərir. Cədvəl 1 hər bir çirkləndirici üçün mövcud tədqiqatlardan orta çəkili konsentrasiyanı və 95-ci faiz konsentrasiyasını bildirir. Bu səviyyələr bəzən binalarda ölçmə aparan tədqiqatlar tərəfindən bildirilən ümumi uçucu üzvi birləşmələrin (TVOCs) ölçülmüş konsentrasiyası ilə müqayisə edilə bilər. İsveç bina fond şousunun son hesabatları TVOC səviyyələrini 140-270 μg/m3 təşkil edir (Langer və Becko 2013). Hər yerdə yayılmış uçucu üzvi birləşmələrin potensial mənbələri və ən yüksək konsentrasiyaya malik birləşmələr Cədvəl 4-də təqdim olunur.
Cədvəl 1: Ən yüksək orta və 95-ci faiz konsentrasiyası μg/m³ (Logue et al., 2011-ci ildən əldə edilən məlumatlar) ilə yaşayış mühitlərində ölçülən VOC-lər1,2
Ən çox yayılmış yarı uçucu üzvi birləşmələr (SVOCs) [azalan ardıcıllıqla tədqiqatların sayına görə qruplaşdırılmış və sıralanmış] bunlardır: naftalin; PBDE100, PBDE99 və PBDE47 daxil olmaqla pentabromodifenileterlər (PBDEs); BDE 28; BDE 66; benzo(a)piren və indeno(1,2,3,cd)piren. Ftalat efirləri və polisiklik aromatik karbohidrogenlər də daxil olmaqla ölçülmüş çoxsaylı digər SVOC-lar da var. lakin mürəkkəb analitik tələblərə görə onlar həmişə ölçülmür və buna görə də yalnız arabir məlumat verilir. Cədvəl 2 bütün mövcud tədqiqatlardan ölçülmüş orta konsentrasiyaya malik və hesabat konsentrasiyası səviyyəsi ilə birlikdə ən yüksək diapazon konsentrasiyası ilə yarı uçucu üzvi birləşmələrin seçimini göstərir. Müşahidə edilə bilər ki, konsentrasiyalar VOC ilə müqayisədə ən azı bir dərəcə aşağıdır. Ümumi yarı uçucu üzvi birləşmələrin potensial mənbələri və ən yüksək konsentrasiyası olan birləşmələr Cədvəl 4-də təqdim olunur.
Cədvəl 2: SVOC-lar μg/m3-də ən yüksək orta və ən yüksək (ən yüksək ölçülmüş) konsentrasiyası olan yaşayış mühitlərində ölçülür (Logue et al., 2011-ci ildən məlumatlar)1,2
Cədvəl 3 digər çirkləndiricilər, o cümlədən dəm qazı (CO), azot oksidləri (NOx) və ölçü fraksiyaları 2,5 μm (PM2.5) və ultra incə hissəciklər (UFP) olan xüsusi maddə (PM) üçün konsentrasiyaları və 95-ci faizliliyi göstərir. ölçüsü 0,1 μm-dən aşağı, həmçinin kükürd heksaflorid (SO2) və ozon (O3). Bu çirkləndiricilərin potensial mənbələri Cədvəl 4-də verilmişdir.
Cədvəl 3: Yaşayış mühitlərində μg/m3 ilə ölçülən seçilmiş çirkləndiricilərin konsentrasiyası (Logue et al. (2011a) və Beko et al. (2013)) 1,2,3
Şəkil 2: Banyoda qəlib
Bioloji çirkləndirici mənbələr
Evlərdə, xüsusən də göbələklərin yayılması və bakteriyaların fəaliyyəti, həmçinin allergenlərin və mikotoksinlərin sərbəst buraxılması ilə əlaqəli evlərdə kif və rütubətin öyrənilməsi zamanı çoxsaylı bioloji çirkləndiricilər ölçülmüşdür. Nümunələrə Candida, Aspergillus, Pennicillum, erqosterol, endotoksinlər, 1-3β-d qlükanlar daxildir. Ev heyvanlarının olması və ya ev tozu gənələrinin çoxalması da alerjenlərin səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər. ABŞ, Böyük Britaniya və Avstraliyadakı evlərdə göbələklərin tipik qapalı konsentrasiyalarının hər m3 üçün 102 ilə 103 koloniya əmələ gətirən vahid (CFU) və xüsusilə nəmlik zədələnmiş mühitlərdə 103 ilə 105 CFU/m3 arasında dəyişdiyi müşahidə edilmişdir (McLaughlin 2013). Fransız evlərində it allergenlərinin (Can f 1) və pişik allergenlərinin (Fel d 1) ölçülmüş median səviyyələri müvafiq olaraq 1,02 ng/m3 və 0,18 ng/m3, kəmiyyət həddi altında idi, halbuki 95% persentil konsentrasiyası 1,6 ng/m3 və 2,7 idi. müvafiq olaraq ng/m3 (Kirchner et al. 2009). Fransada 567 yaşayış yerində ölçülən döşəkdəki gənə allergenləri Der f 1 və Der p 1 allergenləri üçün müvafiq olaraq 2,2 μg/g və 1,6 μg/g, müvafiq olaraq 95% persentil səviyyələri isə 83,6 μg/g və 32,6 μg/g olmuşdur (Kirchner). və başqaları 2009). Cədvəl 4 yuxarıda sadalanan seçilmiş çirkləndiricilərlə əlaqəli əsas mənbələri göstərir. Mümkünsə, mənbələrin qapalı və ya açıq havada yerləşməsinə fərq qoyulur. Aydındır ki, yaşayış evlərindəki çirkləndiricilər bir çox mənbədən qaynaqlanır və əsasən yüksək təsirlərə cavabdeh olan bir və ya iki mənbəni müəyyən etmək olduqca çətin olardı.
Cədvəl 4: Yaşayış məntəqələrindəki əsas çirkləndiricilər, onların mənşəyi ilə əlaqədar mənbələr; (O) açıq havada olan mənbələri və (I) qapalı yerlərdə mövcud olan mənbələri göstərir
Şəkil 3: Boya müxtəlif çirkləndiricilərin mənbəyi ola bilər
