YFIRLIT UM MENGUNAREFNI Á HEIMILINUM SEM HAFA VERIÐ MÆLT
Hundruð efna og mengunarefna hafa mælst í íbúðarumhverfi innandyra. Markmið þessa hluta er að draga saman fyrirliggjandi gögn um hvaða mengunarefni eru á heimilum og styrk þeirra.
GÖGN UM STYRKJUNA mengunarefna á heimilum
Svefn og útsetning
Útsetning á heimilum er stærsti hluti váhrifa af loftbornum mengunarefnum sem verða fyrir á lífsleiðinni. Þeir geta verið frá 60 til 95% af heildaráhættu okkar á lífsleiðinni, þar af 30% þegar við sofum. Hægt er að breyta váhrifum með því að stjórna uppsprettum mengunarefna, staðbundið fjarlægingu þeirra eða fanga á þeim stað sem losun er, almenna loftræstingu með ómenguðu lofti og síun og lofthreinsun. Skammtíma- og langtímaútsetning fyrir loftmengun innandyra getur skapað hættu á bráðum heilsufarsvandamálum eins og ertingu eða versnun astma og ofnæmiseinkenna, fyrir langvinna sjúkdóma eins og hjarta- og æðasjúkdóma og öndunarfæravandamál og getur aukið hættu á ótímabærum dauða. Það eru fjölmargir mengunarefni sem ekki berast í lofti í innandyraumhverfinu, svo sem þalöt í ryki sem hefur sest og hormónatruflanir í sólarvörn, en þar sem loftræstingarstaðlar hafa ekki áhrif á þau verða þau ekki fjallað um í þessari tækninótu.
Inni / úti
Útsetningar á heimilum eiga sér mismunandi uppruna. Loftmengunarefnin sem mynda þessar váhrif hafa upptök utandyra og innandyra. Mengunarefni sem hafa upptök utandyra komast í gegnum umslög byggingar í gegnum sprungur, eyður, raufar og leka, svo og í gegnum opna glugga og loftræstikerfi. Útsetning fyrir þessum mengunarefnum á sér einnig stað utandyra en varir mun styttri en innandyra vegna athafnamynsturs manna (Klepeis o.fl. 2001). Það eru líka fjölmargir mengunargjafar innandyra. Uppsprettur mengunar innandyra geta gefið frá sér stöðugt, tímabilsbundið og reglulega. Heimildir eru meðal annars húsbúnaður og vörur, mannlegar athafnir og brennsla innanhúss. Útsetning fyrir þessum mengunarvaldum á sér aðeins stað innandyra.
Uppsprettur mengunar utandyra
Helstu uppsprettur mengunarefna sem eiga uppruna sinn utandyra eru brennsla eldsneytis, umferð, umbreytingar í andrúmslofti og gróðurvirkni plantna. Dæmin um mengunarefni sem eru losuð vegna þessara ferla eru svifryk, þar með talið frjókorn; köfnunarefnisoxíð; lífræn efnasambönd eins og tólúen, bensen, xýlen og fjölhringa arómatísk kolvetni; og óson og afurðir þess. Sérstakt dæmi um mengunarefni sem er upprunnið utandyra er radon, náttúrulegt geislavirkt lofttegund sem losnar úr sumum jarðvegi sem kemst í gegnum byggingarbyggingu í gegnum sprungur í hjúpnum og öðrum opum. Hættan á váhrifum af radon er staðsetningarháð ástandi jarðfræðilegrar uppbyggingar staðarins þar sem byggingin er reist. Ekki verður fjallað um radon í meginmáli þessarar TechNote. Aðferðir til að draga úr radon, óháð loftræstistöðlum, hafa verið rannsakaðar ítarlega annars staðar (ASTM 2007, WHO 2009). Helstu uppsprettur mengunarefna sem eiga uppruna sinn innandyra eru meðal annars menn (td frárennsli) og starfsemi þeirra sem tengist hreinlæti (td notkun úðabrúsa), þrif á heimilum (td notkun klóraðra og annarra hreinsiefna), matargerð (td losun eldunaragna) o.s.frv. .; byggingarefni, þar með talið húsgögn og skreytingarefni (td formaldehýðlosun frá húsgögnum); tóbaksreykingar og brunaferli sem eiga sér stað innandyra, svo og gæludýr (td ofnæmisvaldar). Röng meðferð á mannvirkjum eins og óviðeigandi loftræstikerfi eða hitakerfum getur einnig orðið mikilvæg uppspretta mengunarefna sem eiga uppruna sinn innandyra.
Uppsprettur mengunar innanhúss
Mengunarefnin sem mæld eru á heimilum eru tekin saman hér á eftir til að bera kennsl á þau sem hafa verið alls staðar nálæg og þau sem hafa hæsta mælda meðal- og hámarksstyrk. Tveir mælikvarðar sem lýsa mengunarstigi eru notaðir til að takast á við bæði langvarandi og bráða váhrif. Í flestum tilfellum eru mæld gögn vegin með fjölda mælinga sem er í mörgum tilfellum í fjölda heimila. Valið er byggt á gögnum sem Logue o.fl. (2011a) sem fór yfir 79 skýrslur og tók saman gagnagrunn þar á meðal samantektartölfræði fyrir hvert mengunarefni sem greint var frá í þessum skýrslum. Gögnin frá Logue voru borin saman við þær fáu skýrslur sem birtar voru síðar (Klepeis o.fl. 2001; Langer o.fl. 2010; Beko o.fl. 2013; Langer og Beko 2013; Derbez o.fl. 2014; Langer og Beko 2015).
GÖGN UM ALGANGI MYGLU/RAKA
Ákveðnar aðstæður innandyra, td of mikill rakastig sem verður fyrir áhrifum af loftræstingu, geta einnig leitt til myglumyndunar sem getur gefið frá sér mengunarefni, þar á meðal lífræn efnasambönd, svifryk, ofnæmisvaldar, sveppir og myglusvepp, og önnur líffræðileg mengunarefni, smitandi tegundir og sýkla. Rakainnihald í loftinu (hlutfallslegur raki) er mikilvægur þáttur sem breytir útsetningu okkar á heimilum. Rakinn er ekki og ætti ekki að líta á hann sem mengunarefni. Hins vegar getur of hátt eða of lágt rakastig breytt útsetningu og/eða komið af stað ferlum sem geta leitt til aukinnar útsetningar. Þess vegna ætti að huga að rakastigi í samhengi við útsetningu á heimilum og heilsu. Menn og athafnir þeirra innandyra eru yfirleitt aðal uppsprettur raka innandyra nema það séu einhverjir meiriháttar byggingargallar sem valda leka eða innsog raka frá andrúmslofti. Raka er einnig hægt að koma með innandyra með því að síast inn loft eða í gegnum sérstök loftræstikerfi
TAKMARKAÐAR UPPLÝSINGAR UM MENGUNARSTJÓRN FLUGBA
Nokkrar rannsóknir hafa mælt styrk loftmengunarefna innandyra í íbúðum. Mest mæld rokgjarnu lífrænu efnasamböndin [flokkuð og raðað eftir fjölda rannsókna í lækkandi röð] voru: [tólúen], [bensen], [etýlbensen, m,p-xýlen], [formaldehýð, stýren], [1,4] -díklórbensen], [o-xýlen], [alfa-pinen, klóróform, tetraklóreten, tríklóreten], [d-límonen, asetaldehýð], [1,2,4-trímetýlbensen, metýlenklóríð], [1,3-bútadíen, dekan] og [asetón, metýl tert-bútýl eter]. Tafla 1 sýnir val á rokgjörnum lífrænum efnasamböndum frá Logue o.fl. (2011), rannsókn sem safnaði saman gögnum úr 77 rannsóknum sem mældu loftborin ólífræn mengunarefni á heimilum í iðnvæddum ríkjum. Tafla 1 sýnir vegið meðaltal styrks og 95. hundraðshluta styrks úr tiltækum rannsóknum fyrir hvert mengunarefni. Þessi magn má bera saman við mældan styrk heildar rokgjarnra lífrænna efnasambanda (TVOCs) sem stundum er greint frá í rannsóknum sem framkvæma mælingar í byggingum. Nýlegar skýrslur frá sænskum byggingarstofum sýna að TVOC-gildi eru 140 til 270 μg/m3 (Langer og Becko 2013). Hugsanlegar uppsprettur alls staðar nálægar rokgjarnra lífrænna efnasambanda og efnasamböndin með hæsta styrkinn eru sýndar í töflu 4.
Tafla 1: VOC mæld í íbúðarumhverfi með hæsta meðaltal og 95. hundraðshluta styrk í μg/m³ (gögn frá Logue o.fl., 2011)1,2
Algengustu hálfrjúku lífrænu efnasamböndin (SVOC) [flokkað og raðað eftir fjölda rannsókna í lækkandi röð] voru: naftalen; pentabromodiphenylethers (PBDEs) þar á meðal PBDE100, PBDE99 og PBDE47; BDE 28; BDE 66; bensó(a)pýren og indenó(1,2,3,cd)pýren. Það eru líka fjölmargir aðrir SVOCs mældir, þar á meðal þalatestrar og fjölhringa arómatísk kolvetni. en vegna flókinna greiningarkrafna eru þær ekki alltaf mældar og því aðeins stöku sinnum tilkynnt. Tafla 2 sýnir val á hálfrokgjörnum lífrænum efnasamböndum með mælingum veginn meðalstyrkur úr öllum tiltækum rannsóknum og með hæsta styrkleika ásamt uppgefnu styrkleikastigi. Það má sjá að styrkurinn er að minnsta kosti einni stærðargráðu lægri en ef um VOC er að ræða. Hugsanlegar uppsprettur algengra hálfrokgjarnra lífrænna efnasambanda og efnasamböndin með hæsta styrkinn eru sýndar í töflu 4.
Tafla 2: SVOCs mæld í íbúðaumhverfi með hæsta meðaltal og efsta svið (hæsta mælda) styrk í μg/m3 (gögn frá Logue o.fl., 2011)1,2
Tafla 3 sýnir styrk og 95. hundraðshluta fyrir önnur mengunarefni, þar á meðal kolmónoxíð (CO), köfnunarefnisoxíð (NOx) og sérstakt efni (PM) með stærðarhlutfall lægra en 2,5 μm (PM2,5) og ofurfínar agnir (UFP) með stærð minni en 0,1 μm, svo og brennisteinshexaflúoríð (SO2) og óson (O3). Hugsanlegar uppsprettur þessara mengunarefna eru gefnar upp í töflu 4.
Tafla 3: Styrkur valinna mengunarefna mældur í íbúðaumhverfi í μg/m3 (gögn frá Logue o.fl. (2011a) og Beko o.fl. (2013))1,2,3
Mynd 2: Mygla á baðherbergi
Uppsprettur líffræðilegra mengunarefna
Fjölmörg líffræðileg mengunarefni hafa verið mæld á heimilum, sérstaklega í rannsóknum á myglu og raka á heimilum sem tengjast sveppafjölgun og virkni baktería sem og losun ofnæmis- og sveppaeiturefna. Sem dæmi má nefna Candida, Aspergillus, Pennicillum, ergósteról, endotoxín, 1-3β–d glúkana. Tilvist gæludýra eða fjölgun húsrykmaura getur einnig leitt til hækkaðs magns ofnæmisvalda. Dæmigerður styrkur sveppa innanhúss á heimilum í Bandaríkjunum, Bretlandi og Ástralíu hefur verið á bilinu 102 til 103 nýlendumyndandi einingar (CFU) á m3 og allt að 103 til 105 CFU/m3 í sérstaklega rakaskemmdum umhverfi (McLaughlin 2013). Mælt miðgildi ofnæmisvalda fyrir hunda (Can f 1) og kattaofnæmisvaka (Fel d 1) í frönskum húsum var undir magngreiningarmörkum, í sömu röð, 1,02 ng/m3 og 0,18 ng/m3 en 95% hundraðshlutastyrkur var 1,6 ng/m3 og 2,7 ng/m3 í sömu röð (Kirchner o.fl. 2009). Mítaofnæmisvakar í dýnum mældir í 567 íbúðum í Frakklandi voru 2,2 μg/g og 1,6 μg/g fyrir Der f 1 og Der p 1 ofnæmisvaka í sömu röð, en samsvarandi 95% prósentustig voru 83,6 μg/g og 32,6 μg/g (Kirchner) o.fl. 2009). Tafla 4 sýnir helstu upptök sem tengjast völdum mengunarefnum sem talin eru upp hér að ofan. Gerður er greinarmunur á því hvort heimildir eru innandyra eða utandyra. Ljóst er að mengunarefnin í híbýlum eiga uppruna sinn í mörgum aðilum og það væri frekar krefjandi að finna einn eða tvo uppsprettur sem bera höfuðábyrgð á aukinni váhrifum.
Tafla 4: Helstu mengunarefni í híbýlum með tilheyrandi uppruna þeirra; (O) gefur til kynna heimildir til staðar utandyra og (I) heimildir til staðar innandyra
Mynd 3: Málning getur verið uppspretta mismunandi mengunarefna
