Ma te hanga whakamuri ka raru pea te whakamarie me te IAQ
Ka noho nga tangata i te nuinga o te waa ki nga kaainga (Klepeis et al. 2001), ka nui ake te awangawanga o te hau o roto. Kua tino mohiohia he nui te taumahatanga hauora o te hau o roto (Edwards et al. 2001; de Oliveira et al.2004; Weisel et al. 2005). Ko nga paerewa hau o naianei kua whakaritea hei whakamarumaru i te hauora me te whakamarie mo nga kainoho, engari ko te nuinga kei te whakawhirinaki nui ki te whakawakanga miihini na te iti noa o te whakamanatanga putaiao. Ma tenei wahanga ka whakaahua i nga tikanga o naianei me nga tikanga pea mo te whakatau tata i nga reiti rere e hiahiatia ana mo te hau me te whakaatu i te tirohanga whanui o nga paerewa whai mana.
NGĀ PAPA TANGATA ME TE WAROHA
Pettenkofer Zahl turanga mo nga paerewa hau
Ko te werawera te tino puna kakara o te tinana e whakatau ana i te kounga o te hau o roto (Gids me Wouters, 2008). Ko nga kakara ka puta te pouri, na te mea ko te pai o te hau ka kiia ko te kore o te hongi. I te nuinga o nga wa ka waia nga tangata noho ki nga kakara ka kitea e te tangata ka uru ki roto i te ruma. Ka taea te whakamahi i te whakatau a te roopu whakamatautau toro (Fanger et al. 1988) hei aromatawai i te kaha o te kakara.
Ko te waro hauhaa (CO2) ehara i te kaitaraiwa hauora nui mo te hau o roto i nga whare noho. Ko te CO2 he tohu mo te koiora o te tangata, ka pa ki te kino o te kakara. Ko te CO2 te putake mo te tata katoa o nga whakaritenga hau i roto i nga whare mai i te mahi a Pettenkofer (1858). I mohio ia ahakoa he kore kino te CO2 i nga taumata o roto noa me te kore e kitea e te tangata, he parakino te ine ka taea te hoahoa i nga paerewa hau. Mai i tenei rangahau, i whakaarohia e ia te mea e kiia nei ko "PettekoferZahl" o 1000 ppm hei taumata teitei CO2 hei aukati i nga kakara mai i nga hua o te tangata. I whakaarohia e ia te kukū o waho tata ki te 500 ppm. I tohutohu ia kia whakawhäitihia te rereketanga o te CO2 i waenga i roto me waho ki te 500 ppm. He rite tenei ki te rerenga rere mo te pakeke mo te 10 dm3/s mo ia tangata. Ko tenei moni te putake o nga whakaritenga whakamahana i roto i nga whenua maha. I muri mai ka whakahaerehia e Yaglou (1937), Bouwman (1983), Cain (1983) me Fanger (1988) etahi atu rangahau mo te huarahi whakangao "hoi kino" i runga i te CO2 hei tohu.
Ka whakamahia te nuinga o nga rohe CO2 i nga waahi (Gids 2011)
Ripanga: Ko nga tepe CO2 e whakamahia ana i roto i nga waahi (Gids 2011)
Ko tetahi rangahau tata nei e tohu ana ko te CO2 tonu te awe i nga mahi hinengaro o te tangata (Satish et al. 2012). Mena ko te mahi a te tangata te tawhā tino nui i roto i nga rūma penei i nga akomanga, i nga ruma kauhau, tae atu ki etahi keehi, me whakatau nga taumata CO2 i te taumata o te hau, kaua te whakararuraru me te whakamarie/ranei. Hei whakawhanake i nga paerewa e pa ana ki te CO2 mo te mahi hinengaro, me whakarite he taumata whakakitenga pai. I runga i tenei rangahau, ko te pupuri i te taumata tata ki te 1000 ppm te ahua karekau he paheketanga o te mahi (Satish et al. 2012)
TE TIKANGA MO NGA PAERETANGA WHAKAMAHI A MUA
TE WHAKAMAHI MO TE HAUORA
Ka tukuna nga parahanga ki roto, ka uru atu ranei ki roto i te waahi ka ngohia e te hunga noho. Ma te hau ka taea te tango i nga mea poke hei whakaiti i te rongo ma te tango i nga parahanga i te puna, penei i nga kaopu tunu kai, ma te whakaheke ranei i te hau i roto i te kainga ma te whakamaaramatanga o te whare katoa. Ehara i te mea ko te hau te mana whakahaere mo te whakaiti i nga whakaaturanga, a, ehara pea i te taputapu tika i roto i nga ahuatanga maha.
Kia taea ai te hoahoa i te rautaki whakangao, i te rautaki whakahaere poke ranei i runga i te hauora, me tino mohio ki nga parahanga hei whakahaere, nga puna o roto me te kaha o te puna o aua poke, me nga taumata e whakaaetia ana mo te whakamaarama i roto i te kainga. I whakawhanakehia e te Mahinga Mahi tahi a te Pakeha he tikanga mo te whakatau i te hiahia o te hau kia pai ai te kounga o te hau o roto hei mahi a enei para poke (Bienfait et al. 1992).
Ko nga mea poke nui i roto i te whare
Ko nga mea poke e puta ana ki te akiaki i nga raru hauora roa e pa ana ki te rongo ki te hau o roto ko:
• Matūriki pai (PM2.5)
• auahi tupeka tuarua (SHS)
• Radon
• Ozone
• Formaldehyde
• Acrolein
• Nga poke e pa ana ki te makuku/makuku
I tenei wa kaore i te rawaka nga korero mo te kaha o te puna me nga takoha puna motuhake ki te whakaatu i roto i nga kaainga ki te hoahoa i tetahi paerewa hau i runga i te hauora. He nui te rerekeetanga o nga ahuatanga o te puna mai i te kainga ki te kainga me te reiti whakangao hau e tika ana mo te kainga me whai whakaaro ki nga puna o roto me te whanonga o te tangata noho. He waahi rangahau tonu tenei. Ka whakawhirinaki pea nga paerewa hau a meake nei ki nga hua hauora hei whakarite i nga reiti whakangao.
WHAKAMAHI MO TE WHAKAMAHI
Ka rite ki te korero i runga ake nei, ka whai waahi nui nga kakara ki te whakamarie me te oranga. Ko tetahi atu ahua o te whakamarie ko te whakamahana wera. Ka taea e te hau te whakaawe i te whakamarie wera ma te kawe i te whakamatao,
te hau wera, te hau whakamakuku, te hau maroke ranei. Ko te ngangau me te tere o te hau i puta mai i te hau ka whakaawe i te ahua o te whakamahana wera. Ko te nui o te whakaurunga, te rereke ranei o te hau ka puta te pouri (Liddament 1996).
Ko te tatau i nga reiti hau e hiahiatia ana mo te whakamarie me te hauora me huarahi rereke. Ko te hau mo te whakamarie te nuinga i runga i te whakahekenga o te kakara me te whakahaere i te pāmahana/makuku, engari mo te hauora ko te rautaki i runga i te whakahekenga o nga whakaaturanga. Ko te tono mo nga aratohu mahi whakakotahi (CEC 1992) ko te tatau motuhake i te reiti whakangao e hiahiatia ana mo te whakamarie me te hauora. Me whakamahi te reiti hau teitei mo te hoahoa.
NGĀ PAERERE WHAKARANGA TARI
NGA PAERERE WHAKARANGA O AMERIKAITI: ASHRAE 62.2
Ko te American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineer's (ASHRAE's) Paerewa 62.2 ko te paerewa whakangao hau kainga e tino whakaaetia ana i te United States. I whakawhanakehia e ASHRAE te Paerewa 62.2 "Te Whakahau me te Kounga Hau o Roto e whakaaehia ana i roto i nga whare noho-iti" ki te whakatika i nga take kounga hau o roto (IAQ) (ASHRAE 2010). Ko te ASHRAE 62.2 e hiahiatia ana inaianei i roto i etahi waehere hanga whare, penei i te Taitara 24 o California, ka kiia he paerewa mo te mahi i roto i te maha o nga kaupapa whakakaha hiko me nga whakahaere e whakangungu ana, e whakamana ana i nga kaikirimana mahi kaainga. Ko te paerewa e whakaatu ana i te reeti whakangao hau o waho o te whare noho hei mahi mo te papa (he whakakapi mo te tukunga rawa) me te maha o nga rūma moe (he whakakapi mo nga tukunga e pa ana ki te tangata noho) me te hiahia ki te kaukau me te tunu kai para ngongo. Ko te arotahi o te paerewa e kiia ana ko te reiti whakangao. I ahu mai tenei aro i runga i te whakaaro ko nga tupono kei roto i te whare ka peia e te tukunga tonu, nga puna tohatoha penei i te formaldehyde mai i nga taonga me nga koiora (tae atu ki nga kakara) mai i te tangata. Ko te taumata e hiahiatia ana mo te whakangao hau miihini katoa o te kaainga i ahu mai i runga i te whakatau pai a nga tohunga o te mara, engari kaore i ahu mai i runga i nga tātaritanga o nga kuhanga parahanga matū me etahi atu awangawanga mo te hauora.
NGA PAERERANGA WHAKAMAHI A PUHEPA
He maha nga paerewa hau i roto i nga whenua rereke o Uropi. Ko Dimitroulopoulou (2012) he tirohanga whanui mo nga paerewa o naianei i te whakatakotoranga ripanga mo nga whenua 14 (Belgium, Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Italy, Netherlands, Norway, Portugal, Sweden, Switzerland, United Kingdom) me te whakaahuatanga mo te whakatauira me nga rangahau ine i mahia i ia whenua. Kua tohua e nga whenua katoa nga reeti rere mo te whare katoa, nga ruma motuhake ranei o te kaainga. I tohua te rere o te hau i roto i te iti rawa kia kotahi paerewa mo nga ruma e whai ake nei: rūma noho, rūma moenga, kīhini, kaukau, wharepaku Ko te nuinga o nga paerewa kua tohua te rere hau mo te wahanga o nga ruma.
He rerekee te putake mo nga whakaritenga hau mai i tera whenua ki tera whenua me nga whakaritenga e pa ana ki te maha o nga tangata, te waahi o te papa, te maha o nga ruma, te momo ruma, te momo wae, etahi huinga ranei o enei whakaurunga. Ko Brelih me Olli (2011) nga paerewa hau whakahiato mo nga whenua 16 i Uropi (Bulgaria, Czech Republic, Germany, Finland, France, Greece, Hungary, Italy, Lithuania, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Romania, Slovenia, United Kingdom). I whakamahia e ratou he huinga whare paerewa hei whakatairite i nga reeti whakawhiti hau (AERs) i tatauhia mai i enei paerewa. I whakatairitehia e ratou nga reiti rere o te hau mo te whare katoa me te hau mahi. Ko nga reiti whakangao hau whare katoa e hiahiatia ana mai i te 0.23-1.21 ACH me nga uara teitei i te Netherlands me te iti rawa i Bulgaria.
Ko nga reeti whakapau iti rawa atu i te 5.6-41.7 dm3/s.
Ko te iti rawa o nga reeti ngohe mai i nga wharepaku mai i te 4.2-15 dm3/s.
Ko te iti rawa o nga reeti ngongo mai i nga kaukau mai i te 4.2-21.7 dm3/s.
Te ahua nei he whakaaetanga paerewa i waenga i te nuinga o nga paerewa e hiahiatia ana he reiti whakawera whare katoa me etahi atu taumata teitei o te hau mo nga rūma ka puta nga mahi tuku parahanga, penei i nga kihini me nga kaukau, kei hea ranei te nuinga o te waa e noho ai te tangata, penei hei ruma noho me nga whare moenga.
NGA PAERERE I TE WHAKAMAHI
Ko te hanga whare hou he mea hanga ki te whakatutuki i nga whakaritenga kua tohua ki te whenua i hangaia ai te whare. Ka kowhiria nga taputapu hau e tutuki ana i nga reiti rere e hiahiatia ana. Ko nga reiti rere ka pa atu ki te taputapu kua tohua. Ko te pehanga o muri mai i te hau e piri ana ki tetahi powhiriwhiri, te whakaurunga hee me nga whiriwhiringa kapoka ka paheke te mahi powhiri. I tenei wa karekau he whakaritenga tono i roto i nga paerewa US, Pakeha ranei. Ko te komihana he whakahau i Sweden mai i te tau 1991. Ko te komihana te tikanga o te ine i nga mahi hanga whare hei whakatau mena ka tutuki nga whakaritenga (Stratton and Wray 2013). Ko te tono tono me whai rauemi taapiri ka kiia pea he iti te utu. Na te kore o te tuku tono, kare pea nga rerenga tuuturu e tutuki i nga uara kua whakaritea, kua hoahoatia ranei. I inehia e Stratton et al (2012) nga reiti rere i roto i nga kaainga 15 California, US ka kitea e 1 anake i tutuki katoa ki te Paerewa ASHRAE 62.2. Ko nga inenga puta noa i Uropi kua tohu he maha nga kaainga kaore i te tutuki i nga paerewa kua whakaritea (Dimitroulopoulou 2012). Ko te tuku tono me taapiri atu ki nga paerewa o naianei hei whakapumau i nga hanganga ture i roto i nga kaainga.
Tuhinga Taketake
